In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe aan de hand van deskundigen en nabestaanden.

In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe. In aflevering 3 staan de rouwrituelen van Iran centraal.

Ameline gaat in gesprek met schrijver Parham Rahimzadeh. Toen Parham twaalf jaar was, overleed zijn moeder aan een hersentumor. Om beter met zijn rouwverwerking om te kunnen gaan schreef Parham ‘Arab’, een boek geïnspireerd op zijn eigen leven. Zo is het hoofdpersonage ook geboren in Iran en daarna opgegroeid in Nederland. En net zoals in het boek werd zijn moeder ziek en is ze jong overleden. Parham: “Als ik niet was gaan schrijven, dan had ik niet zo goed kunnen functioneren zoals nu.” In het boek kon hij al zijn gedachtes eruit schrijven, zodat ze niet meer in zijn hoofd bleven hangen.

Wat voor land is Iran?

Je kunt Iran eigenlijk niet over een kam scheren. Iran is een erg groot land, zo’n 45 keer groter dan Nederland. En het landschap van Iran gaat van sneeuw tot woestijn en van grote steden tot strand. Vroeger stond Iran bekend als Perzië en het ligt in het Zuidwesten van Azië. Qua populatie staat Iran in de top 20 op de wereldlijst met zo’n 86 miljoen inwoners. De overgrote meerderheid inwoners is moslim, veelal sjiitisch maar ook soennieten. Daarnaast wonen door het hele land kleine gemeenschappen christenen, joden en zoroastriërs. Het is een Islamitische republiek met een president. Maar de Ayatollah, de religieuze leider, heeft het voor het zeggen. Zo legt hij strenge wetten op en vervolgd hij zijn tegenstanders. 

Ook cultureel is Iran divers. Ongeveer 60 procent van de bevolking is Perzisch, dan zijn er nog de Koerden die veelal in het noorden wonen, Turkssprekende Aziri’s in het noordwesten, richting Azerbeidzjan en in de hoofdstad, en Arabieren in het grensgebied met Irak. Vanwege de politieke en economische situatie zijn er veel Iraniërs die het land willen verlaten. Er wonen zo’n 50 duizend Iraniërs in Nederland. De eerste generatie is veelal vanwege politieke of economische redenen vertrokken. Vanwege het regime blijft het voor die groep nog steeds een risico om het land te bezoeken. Hoewel veel mensen zijn gevlucht, is Iran ook een transitie- en gastland voor vluchtelingen, met name uit Pakistan en Irak. 

Door al deze verschillen is er niet één gemeenschappelijk rouwritueel in Iran te noemen. Om toch wat meer van elkaar te leren gaat Ameline in gesprek met Parham over zijn rouwrituelen. Dit zal niet dé gouden regel zijn in de rouwrituelen van heel Iran. 

De moeder van Parham

Parham: “Mijn moeder was uitbehandeld in Nederland, als kind snap je dat niet volledig, je hebt altijd hoop dat ze nog beter wordt.” Daarom ging de moeder van Parham naar Iran, voor nog één laatste behandeling. Parham had de hoop dat deze behandeling zijn moeder beter kon maken, maar dat liep toch anders dan verwacht. Parham en zijn vader volgden een maand later ook naar Iran. Toen ging het al slecht met zijn moeder, ze kon niet meer praten, alleen nog maar liggen. Parham: “Ze had wel door dat er mensen om haar heen waren, maar andere primaire functies waren er niet meer.” Parham ging weer terug naar Nederland om een maand later weer naar Iran te gaan, maar deze keer ging het anders dan de vorige keer. Parham: “We werden opgepikt door mijn ooms aan mijn vaderskant, wat al speciaal was, want ik zag mijn vaderskant bijna nooit, ik dacht nog wat leuk, er is veel familie bij.” Ze reden naar het huis van zijn grootouders. Op de omheining van het huis was een groot spandoek gespannen met Koran teksten. Parham: “Ik kon het niet meteen registreren, maar op dat moment hoorde ik van buiten iemand schreeuwen en het was echt een oerschreeuw, als een dier in nood.” Toen Parham uitstapte zag hij hoe zijn vader gedragen werd door zijn ooms, dat was het moment dat hij zich realiseerde dat het niet goed was. Parham: “Iedereen was in het zwart gekleed, de mannen hadden hun baarden laten staan, vrouwen hadden chadors aan.” Chadors zijn lange zwarte doeken die het gehele lichaam bedekken, behalve het gezicht. Deze doeken worden door of hele gelovige dragen, of als je aan het rouwen bent. Parham: “Toen zag ik mijn oma op de grond heen en weer wiegend met andere tantes en mijn oma trok me naar zich toe. Pas dan realiseer je je dat je moeder is overleden en kom je in een staat van schok.” 

De moeder van Parham was al overleden toen Parham nog niet in Iran was, maar niemand had hem dit verteld. Parham: “Dit is denk ik onderdeel van de Iraanse schaamtecultuur, ze vonden het heel moeilijk om het te vertellen. Later hoorde ik dat ze al een week was overleden.” Ook de vader van Parham hoorde pas in Iran dat zijn vrouw was overleden. 

De dag dat Parham en zijn vader aankwamen in Iran, was ook de dag van de begrafenis. Parham: “Ik heb mijn moeder nooit meer kunnen zien. Ik heb haar alleen nog in witte doeken gewikkeld gezien.” Dit is volgens de sjiitisch-islamitisch traditie; je wordt in witte doeken, op je zij, zonder kist begraven. En naast het graf spreekt de Imam het gebed uit. Eigenlijk moet je binnen 24 uur begraven worden volgens de islamitische gebruiken, maar de familie van Parham heeft op hem en zijn vader gewacht met begraven.

Slecht nieuws gesprekken

Zijn mensen uit Iran dan bang voor de dood? Ameline: “Soms komt het voor dat je aan iemand vraagt waar een ander persoon is en dan zegt diegene alleen maar dat die persoon er vandaag niet is; pas later kom je erachter dat die persoon dan al is overleden.” Dit is niet de angst voor de dood, maar mensen in Iran vinden het heel moeilijk om slecht nieuws te brengen. Het word zo lang mogelijk uitgesteld totdat je er niet meer omheen kan. Parham: “Dit was de eerste keer dat ik mijn vader zo kwetsbaar en gebroken zag, hij verontschuldigde zich dat mijn moeder er niet meer was.” 

Pas tijdens het schrijven van zijn boek kwam hij erachter dat deze manier van omgaan met de dood, hem meer pijn deed dan hij verwachtte: “Ik neem het ze wel en niet kwalijk hoe ze het hebben gebracht. Het is heel erg grijs, mijn opa is overleden en mijn oma is oud dus ik wil mijn oma nu niet onnodig pijn doen door het gesprek te openen.” 

Meedragen 

Sinds Parhams 19e draagt hij een portret van zijn moeder mee op zijn arm als tatoeage. Zo is ze altijd bij hem. Parham: “Ik heb nu helaas al een paar keer met de dood te maken gehad. Wat ik graag wil meegeven aan mensen in de rouw, is dat je het niet moet opkroppen. Uit je emoties op jouw manier, huil en laat die tranen rollen. Dat is de meest gezonde manier om met rouw om te gaan en het te accepteren. Ik denk dat in Nederland er ook een schaamte op rouwen zit, zeker voor mannen, maar weet dat huilen een teken is van kracht, aanvaard jezelf zoals je bent.”

Beluister de podcast ‘Rouwrituelen’ elke maandag via nporadio1.nl of via jouw favoriete podcastplatform.

Muziek podcast: Robert Morgenstond. Insta: @marivsmusic