ZWART was aanwezig bij de voorstelling en kreeg na afloop de kans om de cast en makers te interviewen. We spraken met regisseur en oprichter Dewi Kasmo, die ook de rol van Marlène vertolkt, en castleden Gianluca Koeswanto (Frankie, de leider van de groep), Santhino Piqué (Stanley ‘Stanga’), Rudolf Doelasan (John, Marlènes broer), RyanTino Troenokarso (Manè ‘Mantje’, bekend van Drag Race Holland 2021) en Tyler Koudijzer (Karel). Daarnaast spraken we met Naomi Martosoewondo, communicatie manager van LUSU. Samen doken we dieper in de thema’s van de voorstelling en het belang van een productie als BRADA in het huidige theaterlandschap.

Zonder het verleden is er geen heden

Wanneer het gaat over het bespreken van geschiedenis, vooral met de oudere generatie, hoor je vaak: “Het is al zo lang geleden, waarom zouden we erover praten?” Wat is volgens jullie juist het belang van die gesprekken over het verleden?

Dewi: In de voorstelling hoorde je audiofragmenten van gesprekken tussen mij en mijn vader waarin ik hem vroeg naar zijn verleden. Er heerst een groot taboe rondom zulke onderwerpen. Het voelt vaak te intens om het erover te hebben. Voor mij is het echter heel belangrijk om te weten waar mijn wortels liggen. Het gaat niet alleen om mijn vader beter te leren kennen, maar ook om mezelf te begrijpen – waarom ik ben wie ik ben.

RyanTino: Mijn ouders kwamen al vóór 1975 als tieners naar Nederland, dus ik heb weinig van hen gehoord over de onafhankelijkheidsstrijd of bijvoorbeeld de Decembermoorden. De kennis die ik daarover heb, komt vooral uit boeken en verhalen van anderen. Zelfs de bezetting van de Surinaamse ambassade kende ik niet totdat ik aan deze voorstelling werkte. Het hele proces was voor mij heel leerzaam en inspireerde me om dieper in de geschiedenis van Suriname te duiken.

Naomi: Als ik daar iets aan mag toevoegen: veel mensen weten niet dat Javaanse Surinamers ook een actieve rol speelden in de onafhankelijkheidsstrijd. Dat is echt een vergeten stuk geschiedenis, want de Javaanse gemeenschap is vaak onzichtbaar – zowel in Suriname als hier in Nederland. Het is frustrerend dat veel Nederlanders niet eens beseffen dat wij Javanen ook Surinamers zijn. Dat voelt als een belediging. Voor mij is het daarom belangrijk om onze verhalen te vertellen, vanuit ons perspectief. Het laat zien dat wij ook hebben gestreden voor een beter Suriname.

Gianluca: Wat ik mooi vind, is dat je door deze verhalen ook sneller vragen stelt aan de oudere generaties. Je hoort dan bijvoorbeeld hoe mensen de Onafhankelijkheidsdag zelf hebben meegemaakt. Ze zagen de Nederlandse vlag zakken en de Surinaamse vlag gehesen worden. Het is bijzonder om je te realiseren dat dat niet eens zo lang geleden is.

Eenheid in verscheidenheid

In de voorstelling komt de zin “eenheid in verscheidenheid” voor. Dit verwijst naar de diversiteit binnen Suriname, die vaak niet wordt gezien door buitenstaanders. Hoe belangrijk is het dat die diversiteit wordt erkend? En hoe brengt deze voorstelling dat naar voren?

Tyler: Wat ik erg belangrijk vind, is dat veel mensen nog steeds weinig weten over de verschillende gemeenschappen binnen Suriname. Als spoken word-artiest word ik bijvoorbeeld vaak gevraagd om op te treden bij Keti Koti, omdat ik Javaans-Surinaams ben. Maar er is weinig bewustzijn over de Javaans-Surinaamse geschiedenis. Wist je bijvoorbeeld dat Keti Koti het begin markeert van de Javaanse diaspora naar Suriname? Deze voorstelling laat zien hoe de verschillende geschiedenissen binnen Suriname elkaar beïnvloeden. Juist door dat onderscheid te laten zien, creëer je meer verbinding en begrip.

Strijders of helden?

Een opvallend contrast in jullie voorstelling is hoe protesten door mensen van kleur vaak snel als gewelddadig worden bestempeld, terwijl voor gruweldaden die door de koloniale overheersers in Suriname zijn gepleegd zelden dezelfde energie wordt gehouden. Hoe gingen jullie tijdens het maakproces om met dat gevoel van onmacht en onrechtvaardigheid? Heeft het jullie nieuwe inzichten gegeven? En wat zouden jullie willen meegeven aan de volgende generatie over protesteren en activisme?

Dewi: Voor mij was het belangrijk om dit verhaal zo in te zetten dat het ook iets zegt over de actualiteit. Bijvoorbeeld de situatie in Palestina. Misschien viel het niet op, maar in de scène met de krantenartikelen zag je ook een verwijzing naar Israël. Dit laat zien dat de strijd om vrijheid en rechtvaardigheid nog steeds relevant is. Daarnaast raakt het me persoonlijk. Mijn vader, die in mijn ogen een vrijheidsstrijder is, vroeg zich door hoe anderen hem zien af: “Ben ik een crimineel?” Dat maakt het extra beladen. Ik stel hem, en mezelf, in een kwetsbare positie door dit verhaal te vertellen, maar ik vind het nodig.

Tyler: Ik speel een soort Judas-rol in de voorstelling, afhankelijk van hoe je het bekijkt. Dat confronteerde me met het idee dat de waarheid niet één kant heeft, zelfs niet binnen onze eigen gemeenschap. Ik moest mezelf inleven in iemand die zijn kameraden verraadt en zijn waarheid geloven. Dat was een intens proces.

Santhino: Wat ik me steeds afvraag, is of de term ‘strijder’ wel de juiste benaming is. Vanuit de Afro-Surinaamse geschiedenis kennen we verzetshelden als Boni, Cojo, Mentor en Present. Maar door de koloniale bril werden zij als strijders en rebellen neergezet. Deze voorstelling heeft me doen inzien dat ze eigenlijk helden waren. Wij staan op hun schouders en zetten hun werk voort. We praten steeds over de volgende generatie, maar wij zíjn die generatie.

Tyler: Zie je het woord ‘strijder’ dan als negatief?

Santhino: Voor mij klinkt ‘strijder’ alsof het minderwaardig is, alsof het geweld impliceert. Dat idee is me aangeleerd. Maar ik ben nog steeds mijn gedachten aan het dekoloniseren en probeer uit te vinden welk woord echt past.

Verrijking buiten de bubbel

Tot slot, wat hopen jullie dat het publiek meeneemt uit deze voorstelling? En hoe verschilt dat per generatie?

Dewi: Ik hoop dat deze voorstelling generaties dichter bij elkaar brengt. Bij Surinamers die hier zijn opgegroeid, zie je vaak een soort disconnect als ze teruggaan naar Suriname. Maar tegelijkertijd voelen ze een honger naar herkenning: “Dit is ook thuis.” Ik hoop dat onze ouders hierdoor geïnspireerd worden om meer verhalen te delen over hun ervaringen en hoe zij hebben bijgedragen aan de dekolonisatie.

Naomi: Voor mij is het belangrijk dat deze voorstelling niet alleen ons eigen publiek bereikt, maar ook Nederlanders. Ze zien Surinamers vaak als een homogeen, Creools volk. Maar ook wij, de Javanen, de Hindoestanen, de Chinezen, hebben allemaal gestreden voor de onafhankelijkheid van Suriname. Die kennis moet ook buiten onze eigen bubbel terechtkomen.

Meer informatie over de voorstelling en speeldata voor BRADA vind je hier.