In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe aan de hand van deskundigen en nabestaanden.

In aflevering twee staan de rouwrituelen in Suriname centraal. Ameline Ansu gaat in gesprek met Tiffany, zij verzorgt de Surinaamse uitvaarten in haar familie. Tiffany is half Javaans en half Creools, in beide kanten van de familie is zij een van de oudste. De taak van oudere is om de jongere instructies te geven van de tradities en gebruiken. Ook wordt er gesproken met Ricardo Lemmer, voorzitter van de Federatie Surinaamse Aflegvereniging Nederland. De Federatie wordt ingeschakeld wanneer een familie afscheid wil nemen volgens Surinaamse gebruiken, ongeacht de etnische of religieuze achtergrond. Daarnaast begeleiden ze de familie in de rouwperiode.

Wat zijn de algemene rouwrituelen in Suriname?

Voordat er antwoord gegeven kan worden op deze vraag is het belangrijk om te weten dat Suriname bijna vijf keer zo groot is als Nederland. Er wonen ongeveer 630.000 mensen, waarvan de meeste in de hoofdstad Paramaribo. Door de Nederlandse kolonisatie is de bevolkingssamenstelling divers. Zo zijn er de oorspronkelijke bewoners van het land: Afro-Surinamers en Marrons. Beide zijn afstammelingen van voormalig slaafgemaakten uit West- en Midden-Afrika. Marrons zijn afstammelingen van mensen die destijds wisten te ontsnappen van de plantages en sindsdien leven ze in de bossen van het binnenland.

Na het afschaffen van de slavernij was er veel werkgelegenheid en zijn er veel Hindoestanen, Hakka Chinezen en Javanen naar Suriname vertrokken. Met zoveel diversiteit is er niet één rouwritueel in Suriname dat eer doet aan heel Suriname. In de Afro-Surinaamse rouwgebruiken wordt er vaak gebruikgemaakt van een aflegvereniging. Zij verzorgen verschillende rituelen, zoals wassen(voorwerk) en troost bieden aan de familie door middel van zang en dans.

Een voorbeeld van een Surinaams rouwritueel zien we bij de oma van Tiffany. Zij is overleden in het verzorgingstehuis. Het regelen van de uitvaart ging eigenlijk heel snel, maar er was één klein probleem. De zussen en tantes van de oma zaten allemaal bij verschillende aflegverenigingen. Er zijn in Nederland 34 van deze verenigingen aangesloten bij de Federatie Surinaamse Aflegvereniging. Iedere aflegvereniging heeft zijn eigen identiteit en werkwijze, meestal komen de grote lijnen wel overeen. Ricardo: “Het doel van al die organisaties is om een goed mens te zijn, de veredeling van de mens, de geestelijke groei van de mens en het dienen van de mens, elkaar en de omgeving.”

Wat doet een aflegvereniging als er iemand overlijd?

Bij de aflegvereniging zijn dinari aangesloten. Ricardo: “Een dinari legt een eed af, in die eed spreken ze af altijd klaar te staan als de dienst roept. Als ze gebeld worden, trekken ze meteen bijzondere kleding aan. Voor de zusters is dit wit en voor de broeders is dit zwart.” In deze kleding gaan ze naar de overledene toe. Als de broeder of zuster ter plekke is, beginnen de werkzaamheden. Ze beginnen met het wassen van de overledene als een soort laatste zorg. Na het wassen gaan de broeders en zusters bidden en zingen, als een soort geestelijke zorg. Het zingen heeft bepaalde functies, ten eerste wordt de grote geest uitgenodigd. Daarnaast zijn er liederen die de ziel begeleiden, als een soort wegwijzen, omdat de ziel nog verder zal reizen. In de liederen worden ook de voorouders bezongen, zodat ze de ziel uitnodigen weer terug naar huis te komen. De laatste groep liederen die gezongen worden, zijn troostliederen voor de familie.

De reis

Een belangrijke vraag bij Surinaamse uitvaarten is: “Wat wil je de overledene meegeven op de reis?” Ricardo: “De ene wil veel zakdoeken meegeven, het idee hierachter is dat de overledene veel zaken dan meeneemt. De ander wil graag een telefoon meegeven, zodat oma nog even kan bellen.” Als de uitvaart niet goed wordt afgehandeld is er de zorg dat de overledene blijft dwalen. Tiffany: “Omdat de overledene dan de moeilijkheden nog ziet die ze achterlaten.”

Om ook de oma van Tiffany een goede reis te geven was de uitvaart heel persoonlijk. De oma van Tiffany lag in een open kist, in haar klederdracht met sieraden om. Tiffany: “Haar lievelingskleur was geel, dus onze rouwkleding was wit met gele accenten.” Naast de gebruiken moest Tiffany ook haar nagels korter knippen van haar moeder: “Mijn moeder zei: “Het is geen feest!” Ook al had de oma van Tiffany de nagels echt niet erg gevonden, toch knipte Tiffany ze af: “Mensen vinden er toch wat van, ik heb mijn wimperextensions er ook afgehaald, je moet niet doen alsof de uitvaart het einde van de wereld is, maar je moet er ook niet uitzien alsof je naar een feestje gaat.” Toch wordt er bij een Surinaamse uitvaart wel het leven gevierd. Er is veel muziek en er wordt gedanst met de kist. Tiffany: “Het was heel apart om te dansen achter de kist, maar ik was wel mijn oma’s kleindochter die altijd aan het dansen was.”

In Nederland is het heel gebruikelijk om zwart te dragen, in Suriname is het wit. Tiffany: “Ik heb mijn witte doek zes weken gedragen, vanaf het moment dat ze overleed. Zo weten mensen ook dat er iemand in je familie overleden is.” Tiffany woont in Brabant en moest nog wel het een en ander uitleggen op haar werk toen ze opeens een witte hoofddoek droeg. Tiffany: “Mensen vroegen of ik opeens moslim was geworden, dus ik moest elke keer uitleggen dat mijn oma was overleden, terwijl toen ik door Amsterdam liep, mensen juist vroegen wie er overleden was.” Naast het dragen van een witte hoofddoek is het afdekken van de spiegels in je huis ook een rouwritueel, Tiffany: “Spiegels zijn de poort naar gene zijde.”

Herdenken

In Suriname zijn er drie belangrijke dagen bij het rouwen. Op de achtste dag na de begrafenis komt de familie samen bij het familiealtaar om te herdenken. Na zes weken is er een rouwmoment met de familie. Het laatste moment is na een jaar, dan is de rouwperiode afgesloten en mag je geen rouwkleding meer dragen.

Ieder individu heeft zijn eigen rouwproces. Zo zijn er mensen die elke dag met bloemen naar de begraafplaats gaan en andere steken elke week een kaarsje aan. Tiffany: “Op mijn oma’s verjaardag en mijn eigen verjaardag ga ik altijd naar haar graf en dan eet ik een gebakje.”

Muziek podcast: Robert Morgenstond. Insta: @marivsmusic