Rouwrituelen in China: ‘We hebben een blikje bier voor mijn vader geofferd’

In de nieuwe podcast van Omroep ZWART ‘Rouwrituelen’ gaan socioloog en schrijver Ameline Ansu (‘Van Harte Gecondoleerd’) en journalist en podcastmaker Laura Iwuchukwu op zoek naar de gebruiken rondom de dood. Elke aflevering lichten ze de rouwrituelen uit een ander land toe aan de hand van deskundigen en nabestaanden.

Om de rouwrituelen van China te kunnen bespreken gaat Ameline in gesprek met uitvaartbegeleider, Gloria Leyenaar - Chan en (rouw-) fotograaf Hazel. Gloria gespecialiseerd in uitvaarten met aandacht voor Chinese gebruiken. Beide gasten hebben ouders die geboren en opgegroeid zijn in China, maar zijn daarna naar Nederland verhuisd voor werk. De moeder van Gloria komt uit de omgeving van Hongkong en haar vader komt uit de Zuid-Oostelijke kust van China. De ouders van Hazel kwamen uit Guangdong (ook Zuid-Oostelijke kust in de buurt van Hongkong) en zijn daarna naar Hongkong verhuisd, de moeder van Hazel is een tijdje geleden overleden. 

Wat voor land is China?

De Volksrepubliek China ligt in Oost Azië en heeft een oppervlakte van bijna 9,5 miljoen km2. Het is één van de grootste landen ter wereld en heeft de grootste populatie, met bijna 1,5 miljard mensen. Door deze grote populatie had China jarenlang de regel dat je per gezin maar één kind mocht krijgen, maar die wet is sinds 2015 opgeheven. Een ander gevolg van deze overgrote populatie is dat de overheid adviseert te cremeren in plaats van begraven. Het land telt meer dan 50 etnische groepen, waarbij het geen geheim is dat niet iedereen de vrijheid heeft om vrij en volgens eigen gebruiken te leven.

De ontstaansgeschiedenis van de Chinese religie en filosofie gaat terug tot enkele duizenden jaren voor Christus en is onder andere gebaseerd op cultureel-religieuze tradities van het Confucianisme, Taoïsme en Boeddhisme. Deze tradities leggen de nadruk op: familie en het eren van voorouders, het geloof in hoge en lage goden en een leven na de dood, de tussenfase en reïncarnatie van belang in relatie tot de dood.

Hoe een afscheid anno 2022 wordt vormgegeven, is sterk afhankelijk van de mate waarin families en nabestaanden waarde hechten aan, of bekend zijn met, traditionele geloofsopvattingen. Je kunt dus onmogelijk spreken van ‘dé Chinese uitvaart’. Wel kun je zeggen dat rituelen bedoeld zijn om de overledene comfort te bieden, en te voorkomen dat iemand blijft steken in een tussenwereld. Volgens de rituelen was begraven de norm, maar vanwege ruimtegebrek wordt er nu vanuit de overheid sterk op aangedrongen om mensen te cremeren.

Gebruiken en rituelen.

Gloria: “Ik ben er ook op uitgekomen dat dé Chinese uitvaart niet bestaat, je kan niet in een boekje van A tot Z opschrijven hoe je het zou moeten doen. Waar ik wel achter ben gekomen is dat je verschillende factoren hebt die veel terugkomen in Chinese uitvaarten. Dit ligt er dan weer aan waar je vandaan komt, welke religie je hebt, of je uit een stad of een dorp komt.” Wanneer je naar Nederland bent gekomen is zelfs een factor. Hierin is het vooral belangrijk om te kijken in welke maten de Chinese tradities nog nageleefd worden. Ondanks al die factoren heeft Gloria toch algemeen terugkerende aspecten gevonden. Deze factoren zijn onder andere de voorbereidingen, zo wordt er niks aan het toeval overgelaten, tot en met de datum voor de uitvaart. Ook is het groepsgevoel erg belangrijk. Chinezen zijn een volk die als één volk staat, een individu valt hier minder snel op. Gloria: “Dit zie je terug in de kleding die ze dragen, soms zie je een zwart lintje om te laten zien dat ze met z’n allen in rouw zijn.” Een ander thema dat veel terugkomt is rituele verbranding; dan wordt ook wierook, geld en vele andere grote voorwerpen verbrand, die ze kunnen meenemen naar de andere wereld. Dit heeft te maken met zielenrust. Het is de taak van de nabestaande om te zorgen voor zielenrust, zodat de overledenen een comfortabele reis naar de andere kant krijgen. Na de dood zie je ook andere terugkerende tradities, zoals het eren van je voorouders.

De moeder van Hazel

Toen de moeder van Hazel overleed kwam Hazel te laat aan in Hongkong, hierdoor was er geen kans meer om haar moeder te kunnen zien voor de uitvaart. Hazel: “Toen we aankwamen was het een rollercoaster, we wilde haar weer meenemen naar Nederland waarvoor we allemaal dingen nog moesten regelen en alles was nog onbekend. Daarnaast wilden we ook een afscheid in Hongkong voor de familie.” In Hongkong kreeg Hazel hulp van een lokaal uitvaartcentrum, waar het afscheid kon worden gehouden. Ook gaven zij advies over de gebruiken en hielpen ze mee om de moeder van Hazel naar Nederland over te brengen.

Volgens de gebruiken in Hongkong moest Hazel tijdens de ceremonie witte kleding dragen. Hazel: “Hier overheen kwam een jute stof en de vrouwen in de familie moesten een witte bloem in het haar dragen. Normaal gesproken brengt een witte bloem in het haar ongeluk, maar tijdens een uitvaart wordt het juist verwacht.” Kleuren zijn in China erg belangrijk en elke kleur heeft weer een andere betekenis. Naast de witte kleding moest Hazel een rood kleedje over haar moeder heen leggen. Gloria: “Wit is de kleur van rouw, rood is de kleur van geluk, dit wordt vaak gebruikt bij een bruiloft of geboorte, misschien moet het rode kleedje wel voorspoed geven in de reis naar de andere wereld.” 

De moeder van Hazel was opgebaard in een aparte ruimte, achter glas. Zo was ze wel te zien, maar was ze in een andere zaal dan waar de ceremonie gehouden werd. In de zaal zaten de directe familie leden geknield bij een korf waar nep-geld gebrand werd voor de overledene. Hazel: “Je moet continu blijven branden, dus je neemt echt je beurt wanneer jij moet branden.” Gloria: “De overledene kan het voorwerp of geld alleen gebruiken als het verbrand is, zo zijn er ook papieren versies van een telefoon die soms worden meegegeven, maar hoe groter hoe beter.” De gasten komen daarna een voor een binnen, waarna de ceremoniemeester aangeeft dat er een gast binnen is gekomen. De ceremoniemeester geeft daarna meerdere buigingen aan, die de gast moet uitvoeren met wierook in de handen. Als dank moet de directe familie een buiging teruggeven. 

Na de uitvaart

Tijdens de uitvaart zijn het vooral papieren spullen die verbrand en geofferd worden. En het offeren gaat ook na de uitvaart nog door. Gloria: “Mijn vader hield heel erg veel van bier, dus ik weet dat we ook een blikje bier hebben geofferd. En elke keer als ik naar zijn graf ga, dan neem ik een blikje bier voor hem mee.” Ook mandarijnen worden vaak geofferd, dat is niet gek want mandarijnen brengen volgens de Chinezen geluk. 

Hazel: “China heeft veel rituelen en gebruiken tijdens de rouw, zoveel zelfs dat we van sommige dingen niet eens meer weten waarom we het doen en of we ze nog wel goed doen. Maar wat belangrijk is, is dat je op de dag van de uitvaart het gevoel hebt dat je iets voor de overledene kan doen, dat is ook een onderdeel van je eigen rouwverwerking.”

Muziek podcast: Robert Morgenstond. Insta: @marivsmusic