“Nederlanderschap” volgens de DNA Salon van het Koninklijk Huis

Wat gebeurt er wanneer we identiteit vastleggen in biologie? Sinds 2019 is in het Koninklijk Huis de Groene Salon omgetoverd tot een bijzonder kunstwerk, namelijk: de DNA Salon. In deze ruimte worden de wanden bedekt door tienduizenden baksteentjes die gedeeltes van de genetische code van onze koning en koningin uitbeelden. Het zijn portretten die staan voor het Koninklijk Huis, Nederlanderschap en de Wereldburger. Hoewel de muren er indrukwekkend uitzien, is het in de geschiedenis al vaker voorgekomen dat we mensen definiëren op basis van biologische kenmerken. Dit is namelijk altijd al de grondslag van racisme en het fascisme geweest.

Gelaagdheid

“Wat ik uiteindelijk hoop te zeggen is dat identiteit gelaagd is”, zei de maker Jacob van der Beugel over de DNA Salon in zijn brochure. Wat mij vervolgens fascineerde was de vraag: Hoe representeert dit kunstwerk Nederlanderschap? Ik sprak hierover met onderzoeker Gerwin van Schie. Hij onderzoekt de relaties tussen data en etniciteit in Nederland. Momenteel is hij bezig met een wetenschappelijk artikel over de DNA Salon. Samen trokken we de verschillende lagen aan betekenis uit elkaar en stuitten we op een beladen oorsprong.

Blut und Boden

De DNA Salon maakt gebruik van Nederlandse rivierklei om de DNA-fragmenten op de vier muren te plakken. Vervolgens lopen de muren in tinten rood, oranje en geel in elkaar over tot er een steeds witter beeld ontstaat: het niets. Conclusie, volgens van der Beugel, “Wij zijn eigenlijk niets, we bestaan uit context, we zijn, zoals de Nederlanders dat zeggen, uit de klei getrokken.”

Maar wat is nu de context achter het DNA? Van Schie zegt: “In de kunstwerken van de DNA Salon worden culturele ideeën over Nederlanderschap expliciet verbonden aan menselijke biologie.  Zo komen in het materiaal en de kleuren van het kunstwerk ideeën van de nazi-ideologie Blut und Boden terug.”

Blut und Boden, in het Nederlands: Bloed en Bodem, legt een verbinding tussen afstamming (bloed) en de bodem. Op deze manier geloofden de nazi’s in de superioriteit van het Germaanse ras en raszuiverheid. “De klei begint rood, als bloed, het meest primitieve element dat we allemaal gemeenschappelijk hebben”, zegt van der Beugel in de brochure. Toch is het vreemd dat een kunstwerk met dezelfde focus op bloed en bodem in het Koninklijk Huis hangt. Desalniettemin komen ideeën over Blut und Boden vaker terug in de manier waarop we in Nederland nadenken over afkomst.

Zo legt van Schie uit: “Het woord ‘autochtoon’ komt uit het oud Grieks en betekent ‘van dezelfde grond’ of ‘uit de grond zelf’. Door rivierklei te gebruiken toont dit kunstwerk het woord autochtoon in een materiële vorm.”

Racialisering

Blut und Boden is een vorm van racialisering. Racialisering zorgt ervoor dat culturele, sociale en historische relaties, groepen of praktijken als raciaal worden gezien. Hiervoor wordt wetenschap en technologie ingezet om ras biologisch of natuurlijk te maken. Ook in de informatie die de DNA Salon afbeeldt om “Nederlanderschap” te verbeelden komt racialisering terug.

Zo heeft één van de genen die is afgebeeld betrekking tot melk. In een artikel van de NOS zegt geneticus Hans Clevers, “Voor Nederlanders is het afgebeelde LCT-gen van groot belang. Dat is een subtiele verandering in het gen van Noord-Europeanen, waardoor we ook als volwassenen nog suiker in melk kunnen verteren. Afrikanen kunnen dat niet en zijn dus lactose-intolerant."

Naast deze generalisaties heeft het drinken van melk veel verbondenheid met rechts-extremisme. Via de opkomst van eugenetica en ‘rasverbetering’ in de negentiende eeuw kwam er een focus op de lactose-intolerantie van bepaalde bevolkingsgroepen. Sindsdien wordt melk vaak gebruikt als symbool van witte superioriteit en privilege.

Bovendien zijn in een ander portret over de toekomst van de mens twee genen verwerkt die, in de woorden van de brochure: “laten zien dat de mens nog lang niet de top van de evolutie-piramide heeft bereikt.” Dit deed mij, opnieuw, denken aan de rassenleer en eugenetica van het fascisme.

Mens in de toekomst

Tot slot, de DNA Salon in het Koninklijk Huis is een voorbeeld hoe racialisering en witte superioriteit kunnen voortbestaan in de toekomst. Hoe kan het dat zo’n kunstwerk in het Koninklijk Huis hangt?

Van Schie: “Als je een normaal schilderij van Willem Alexander had gemaakt waar hij met een glas melk in zijn handen aan de top van de menselijke evolutionaire piramide staat dan had het een heel ander gevoel gegeven. Het was dan duidelijker geweest dat hier problematische ideeën over Nederlanderschap met elkaar in verband worden gebracht. Maar omdat het zo’n gouden muur met blokjes erop is worden deze toch best wel expliciete connecties veel minder duidelijk.”

Technologie heeft de rol om iets objectief te maken. Toch is weer gebleken dat het allesbehalve objectief kan zijn. Daarmee is het ook de vraag: kan je identiteit wel vastleggen in biologie? Als je ons DNA afleest zie je dat we allemaal mens zijn. We komen allemaal van dezelfde bodem: de Aarde.

Beeld: Corné Bastiaansen en Sylvain Deleu