De afgelopen week ging ZWART in gesprek met enkele poëten die 9 t/m 11 juni aanwezig waren op het Poetry International Festival in Rotterdam. In dit laatste artikel spreken we met bekroonde poëet Claudia Rankine over wat schrijven voor haar betekent, omgaan met kritiek van anderen en advies voor beginnende schrijvers.

Waar zou u zeggen dat uw liefde voor poëzie begon?

‘Ik denk dat het begon op de universiteit, toen ik werd blootgesteld aan veel ideeën. Ideeën die in mij opkwamen tijdens vakken zoals filosofie en literatuur… Gedichten werden een uitlaatklep voor veel van die ideeën. Ik vind het mooi dat gedichten leven in het rijk van het ongezegde. Dat je bij poëzie tussen de regels moet lezen na elke zin. Hoe het zich verhoudt tot de regel die daarna komt en wat voor betekenis erin te vinden is. Dat is een totaal andere manier van schrijven, als je het vergelijkt met fictie. Daarnaast werd ik ook erg geïnspireerd door een poëet bij de naam Yeates. Ook al schreef hij over totaal andere dingen dan ik, namelijk politiek in Ierland. Maar wat ik indrukwekkend vind, is hoe hij in zijn schrijfkunst persoonlijk rouw combineerde met politiek commentaar. Dat heeft wel blijvende impact op mij gemaakt als schrijfster.’

Wat is poëzie specifiek voor u? Is het een middel van expressie? Is het therapeutisch? Wat betekent het voor u op een persoonlijk vlak?

Ik zie het niet per se als therapeutisch of een middel van expressie. Voor mij is poëzie meer een genre van vragen stellen. Het is een plek waar taal een bepaalde ‘ethos’ kan verzamelen. Geen ander genre omschrijft gevoel zoveel als poëzie. Bij fictie ligt de focus meer op het vertellen van een bepaald verhaal. Er ligt een focus op het plot. Zelfs bij non-fictie is er een bepaald narratief dat verteld moet worden. Bij poëzie zijn we over het algemeen minder geïnteresseerd in het vertellen van een verhaal. We zijn meer geïnteresseerd in het omschrijven van gevoel. En ik vind het leuk om die uitdaging aan te gaan.

En wat zou u dan zeggen dat de grootste uitdaging is binnen het schrijven van poëzie?

De grootste uitdaging voor mij als schrijver is het werk in al z’n facetten voor zich laten te spreken, zonder dat het verandert in een platte statement. Als wat ik heb geschreven slechts aanvoelt als niets meer dan een statement of beschrijving, ben ik minder geïnteresseerd in het werk. Maar als mijn gedicht vragen doet oproepen en gedachten weet te prikkelen bij de lezer, dan ben ik er trots op.

Hoe ziet uw schrijfroutine eruit? Schrijft u wanneer u spontaan inspiratie krijgt of moet u uzelf echt aanzetten op wat op papier te krijgen?

Ook al schrijf ik niet continu, ik ben wel altijd in gedachten. Dus zelfs als ik niet op het moment bezig ben met een gedicht, bedenk ik alsnog wat mogelijk schrijfmateriaal zou kunnen zijn. En als ik eenmaal aan het schrijven ben, ben ik ook niet te stoppen. Ik ga dan niet dineren, afspreken met vrienden… Als ik in die schrijverszone ben, kan je mij er niet uithalen. Volle concentratie. Ik schrijf liever niet in de perioden dat ik les geef of dat ik op reis ga. Voor mij werkt schrijven het beste thuis. Een vertrouwde omgeving waar ik mij helemaal op mijn gemak voel, met mijn favoriete pen in hand.

Wanneer u een boek heeft afgemaakt, wat is uw eerste reactie? Bent u juist blij dat het werk af is, komt er misschien enige angst bij kijken?

Je weet nooit wat er gaat gebeuren. Sommige mensen zullen het geweldig vinden, sommige mensen zullen het haten. Maar ik weet dat ik sta achter wat ik heb geschreven en dat is het belangrijkste. Don't Let Me Be Lonely was bijvoorbeeld het eerste boek waarin ik voor het eerst afbeeldingen gebruikte. Mijn publicist zei ‘dit is niks, dit gaan we niet publiceren’. Het was een teleurstellende verassing, omdat ik die reactie niet had verwacht. Maar toen realiseerde ik me, het ligt niet aan het boek. Het ligt aan hen, want ik was zelf erg tevreden met hoe het boek is geworden. Er is een gedeelte van een boek geschreven door Cormac McCarthy, waarin de zoon van de sheriff wraak wilt nemen op degene die zijn moeder heeft vermoord. Hij vertelt dit aan zijn vader, waarop de vader antwoordt: ‘je kan gaan, maar als je gaat moet je verantwoordelijkheid nemen voor alle verkeerde stappen die je maakt onderweg’. En dat is precies hoe ik mij voel over mijn schrijfkunst. Als iemand er een probleem mee heeft, accepteer ik dat. Ik heb er veel werk in gestoken, het schrijven van zo’n boek neemt je leven over tot het af is. Dus voor kritiek ik ook krijg, niemand kan afpakken hoe trots ik ben op het eindresultaat.

Bij Omroep ZWART praten we veel over ‘echte diversiteit’. Een onderwerp dat vaak naar voren komt in deze gesprekken is intersectionaliteit. Wat in feite betekent dat er meerdere factoren zijn die je positie in de samenleving bepalen. Ras, geslacht, seksualiteit, fysieke capaciteiten... Welke impact heeft jouw intersectionaliteit op uw werk als een zwarte vrouw?

Ik sta er om eerlijk te zijn niet echt bij stil, omdat het mij vanzelfsprekend lijkt dat al die factoren leiden tot wat mijn werk is. Wat ik daarmee bedoel, is dat ik dus niet letterlijk denk ‘ik moet mijn intersectionaliteit verwerken in mijn gedicht’. Het is een minder bewust en meer natuurlijk proces. Ik vertrouw erop dat het al is verweven in mijn denkwijze. Mijn identiteit. Wie ik ben.

Er zijn veel gesprekken rondom ‘black storytelling’ en specifiek de betrekking van zwarte trauma in media. Aan de ene kant wordt het gezien als positief dat er een spotlicht op wordt gezet. Aan de andere kant is er ook kritiek op, omdat er een gebrek is aan verhalen waar ‘black joy’ centraal staat. Hoe denkt u zelf het huidige landschap van black storytelling? Is er iets wat u daarin wilt terugzien?

Wat ik wil, is dat mensen schrijven waarover ze willen schrijven. En voor de mensen die denken op te kunnen leggen waar een ander wel of niet over kan schrijven… Ik ben tegen allerlei vormen van fascisme. Ik krijg al jeuk van het idee dat iemand mij verteld niks over mijn trauma te willen horen hahaha! Als je wilt schrijven over je geluk, ben ik bereid om het te lezen. Als je wilt schrijven over je pijn, ben ik ook bereid om het te lezen. Als je wilt schrijven over historische pijn of historische hoogtepunten, ben ik een en al oor. Men vergeet dat je altijd een keuze hebt. Je kiest wat je leest, wat je ziet, wat je hoort. Je vormt je eigen portfolio van woorden. Wat jij kiest om waar te nemen, ligt helemaal bij jou. Ik ben geen voorstander van andermans kunst monitoren.

Wat zou uw advies zijn aan jonge schrijvers die een carrière in de schrijfwereld willen nastreven?

Dit gaat misschien heel hard klinken… Als wat jij doet je geen werk oplevert, is het misschien niet het juiste levenspad voor je. Niemand vraagt je om creatief werk te maken, verhalen te creëren. Niemand. Dus als je niet zelf het doorzettingsvermogen hebt om door te blijven gaan, moet je misschien een andere carrière kiezen. Soms zeggen mijn studenten tegen me, ‘ik kan niet schrijven’. Het ding is, dat zou heel goed kunnen. Ik kan je niet laten schrijven. Niemand kan je laten schrijven, dat moet je zelf doen. Het is iets dat in je zit. Je hebt het of je hebt het niet. Voordat ik doorbrak als schrijfster, was er niemand die vroeg naar mijn schrijfkunst. Niemand die vroeg of ik mijn werk wilde opsturen. Als er vragen zijn die je hebt en schrijfkunst het genre is waarmee je die vragen kan beantwoorden, ga ervoor. Een ander ding dat ik van veel beginnende schrijvers heb gehoord, is dat ze zo gefocust zijn op het produceren voor een bepaald publiek. Ik probeer zelf niet te denken aan het aantrekken van een specifieke doelgroep wanneer ik schrijf. Nadat het boek af is, kan je denken aan dingen zoals publiek en marketing. Maar tijdens het schrijven moet je ervoor zorgen dat je het niet doet met de intentie een publiek binnen te halen. Dat neemt af van je authenticiteit, je laat je namelijk teveel leiden door wat je denkt dat mensen willen zien. Schrijf voor jezelf, de rest volgt. Niet iedereens proces geeft een kans op internationale roem. Maar iedereens proces geeft wel een kans op het kunnen maken wat je wilt maken. Vertrouw het proces.