Er wordt vaak gedacht dat geadopteerden standaard kampen met ernstige hechtingsstoornissen. Hoe kijkt u als psycholoog naar dat stereotype?

Dat idee is veel te simplistisch. Natuurlijk heeft adoptie impact: een kind dat wordt geadopteerd, maakt per definitie een verlieservaring mee. Dat is een feit, maar het betekent niet automatisch dat er sprake is van een stoornis.

Ik draai het soms om: stel je een ouder voor die zegt ‘het ergste dat me kan overkomen, is mijn kind verliezen’. Voor een ouder is een kind een aanvulling op het bestaande leven. Maar voor een klein kind ben je als ouder het leven. Het verlies van een ouder raakt dus diep, ook als je daar als volwassene goed mee om lijkt te gaan.

Dit betekent niet direct dat dit leidt tot een hechtingsstoornis. Er zijn veel meer factoren die beïnvloeden hoe de hechting verloopt. En ja, hechtingsproblemen komen relatief vaker voor bij geadopteerden, maar het verschil met de algemene bevolking is kleiner dan men denkt. Ook bij niet-geadopteerden zien we dat ongeveer 30% hechtingsproblemen ervaart.

Wat zijn volgens u de grootste misverstanden in de geestelijke gezondheidszorg over adoptie?

Het grootste misverstand is dat adoptieproblematiek als één ding wordt gezien: ‘het komt door de adoptie’. Maar dat is te kort door de bocht, want wat is adoptieproblematiek dan? Is het de scheiding van de ouders, de omstandigheden bij deze ouders of in het kindertehuis, het afscheid moeten nemen van (meerdere) verzorgers, de migratie met het verlies van cultuur, taal, geuren en kleuren? De context speelt een enorme rol. Veel geadopteerden zeggen: ‘het probleem zit niet in mij, het zit in mijn omgeving’. Is het de omgeving die vindt dat je dankbaar moet zijn? Is het een mismatch met de adoptieouders, is het discriminatie waar geadopteerden niet bij de adoptieouders terecht kunnen omdat zij deze levenservaring missen? Is het de wetenschap dat de adoptie frauduleus was of het knagen van het niet weten? Is het de verontreddering na het onmoeten van de biologische ouders dat alles overhoophaalt terwijl je hoopte dat het compleet zou maken? En zo kan ik wel doorgaan.

In de jaren 70 waren adoptieouders totaal niet voorbereid. Er leefden ideeën als: ‘liefde is genoeg’ of ‘ze moeten zich gewoon aanpassen’. Maar ouders kwamen vaak zelf met trauma’s: verlies van een eigen kind, onvruchtbaarheid, jarenlang wachten.

Toch ligt de focus in de hulpverlening vaak eenzijdig op het kind met ‘een rugzak’, terwijl we te weinig kijken naar de interactie: een kind met verlieservaring moet ook omgaan met ouders die hun eigen rugzak hebben en een maatschappij die oordeelt. Dat maakt het complex. En die complexiteit wordt te vaak platgeslagen.

Welke thema’s ziet u het meest terugkomen tijdens gesprekken met geadopteerde cliënten?

Een diep gevoel van eenzaamheid. En dat hoeft niets te maken te hebben met hoe hun leven er op papier uitziet. Je kunt een partner, kinderen en vrienden hebben, en toch voelen dat je er niet echt bij hoort. Veel geadopteerden ontwikkelen een overlevingsstrategie waarin ze alles zelf willen oplossen en waar ze vaak bijzonder goed in zijn, met als keerzijde een gevoel van eenzaamheid.

Veel geadopteerden zijn sociaal vaardig, succesvol, sensitief – ze voelen haarfijn aan wat anderen nodig hebben. Dit talent is soms uit noodzaak geboren. Aanpassen om niet teleur te stellen en afwijzing te voorkomen. Maar dan is de vraag: hoe blijf je trouw aan jezelf? Die zoektocht is een rode draad. Mensen komen binnen met de wens ‘ik wil beter mijn grenzen stellen’, maar uiteindelijk gaat het vaak om iets diepers: durf ik te voelen wat ík nodig heb? Dat is pas echt thuiskomen bij jezelf.

In adoptiekringen wordt de term ‘out of the fog’ gebruikt: het besef dat adoptie invloed heeft gehad op iemands leven. Op welke momenten ziet u dat cliënten dit besef doormaken?

Dat gebeurt op verschillende momenten. Sommige kinderen begrijpen al jong, bijvoorbeeld tijdens het vertrek uit het geboorteland, dat er iets ingrijpends gebeurt. Rond zeven jaar kunnen kinderen leren dat er twee waarheden naast elkaar bestaan: het adoptiesprookje én een verliesverhaal.

Tijdens de puberteit, of bij levensveranderingen zoals een scheiding of overlijden van adoptieouders, komt er vaak een nieuwe laag aan bewustzijn. Maar het besef komt heel sterk op het moment dat mensen zelf kinderen krijgen. Dan zeggen ze bijvoorbeeld: ‘Als mijn kind zou meemaken wat ik heb meegemaakt, zou dat hartverscheurend zijn.’ Pas dan kunnen echt mededogen voelen met zichzelf en wat zij zelf hebben meegemaakt.

Soms gebeurt het pas op latere leeftijd, als adoptieouders zijn overleden. In mijn praktijk van ruim 25 jaar heb ik gezien dat dit proces op elk moment in het leven kan plaatsvinden.

Wat zou u willen meegeven aan hulpverleners die werken met geadopteerden?

Verdiep je in de thematiek. Ga niet zomaar uit van aannames zoals dat iemand geadopteerd is uit armoede of dat het bezoeken van het land van herkomst inhoudt dat je ook wil zoeken naar familie. Stel vragen, maar wees ook bescheiden: niet alles mag je zomaar vragen. Sommige vragen zijn intiem, daar moet je met zorg en empathie mee omgaan.

We zeggen ook niet tegen slachtoffers van misbruik: ‘Vertel me eens precies wat er gebeurde en ik hoor wel als het te ver gaat.’ Bij adoptie ligt dat net zo gevoelig.

Als hulpverlener van een geadopteerde heb je de verantwoordelijkheid om je hierin te verdiepen. Niet omdat je alles moet weten, maar sta open voor het verhaal.

Vanaf donderdag 8 mei is De Afhaalchinees: Thuisbezorgd wekelijks te zien om 20:25 uur op NPO 3 en NPO Start.

Heb je naar aanleiding van De Afhaalchinees behoefte om met iemand te praten? Dan kun je terecht bij Psychotherapie-kliniek Progessio, AFC Nederland, Systemic Adoption Care, of maak keuze uit andere nazorgopties.