Hoe zie je de relatie tussen interlandelijke adoptie en koloniale machtsstructuren?

De relatie tussen interlandelijke adoptie en koloniale machtsstructuren is vergelijkbaar met hoe we naar ontwikkelingssamenwerking kijken. Ook al zien we dit graag als gelijkwaardige partnerschappen en samenwerking, in de praktijk is er nog steeds vaak sprake van een duidelijke machtsongelijkheid. Internationale adoptie ontstond in dezelfde periode als de opkomst van ontwikkelingshulp, en vertoont vergelijkbare patronen van ongelijke verhoudingen tussen het Westen en de rest van de wereld.

In de beginjaren van interlandelijke adoptie betrof het vooral kinderen uit landen die te maken hadden met grote crises, zoals oorlogen, natuurrampen, armoede of diepgewortelde patriarchale normen, waardoor bijvoorbeeld alleenstaande moeders weinig bestaanszekerheid hadden. Dergelijke omstandigheden werden vaak benut om kinderen te identificeren als 'adopteerbaar'. Het idee was dat deze kinderen ‘gered’ konden worden door hen in een Westers gezin op te nemen en hen daarmee zogenaamd een beter leven te bieden. Dit reddingsnarratief is diep verweven met koloniale denkbeelden waarin het Westen bepaalt wat 'beter' is.

Als kinderen niet ‘gered’ werden door adoptie, wat was er dan aan de hand?

Dat heeft veel te maken met de motivatie van veel adoptieouders. Enerzijds is er vaak een onvervulde kinderwens, anderzijds leeft het idee dat er wereldwijd zoveel ‘zielige’ kinderen zijn die geholpen kunnen worden. Dat klinkt nobel, maar het gebeurt vrijwel uitsluitend in één richting: kinderen uit niet-Westerse landen, vaak van kleur, worden geadopteerd naar Europa, Noord-Amerika of Australië.

Omdat de vraag naar adoptiekinderen veel groter was dan het daadwerkelijke aanbod werden er praktijken ontwikkeld om het aanbod kunstmatig te creëren. Dat leidde tot schrijnende misstanden: kinderen werden gestolen, ouders misleid, documenten vervalst. Daarbij werd vaak blindelings vertrouwd op overheden in landen waar de omstandigheden helemaal niet toereikend waren om adopties op eerlijke wijze te regelen.

Interlandelijke adoptie werd zelfs gebruikt om bredere maatschappelijke of politieke problemen op te lossen. In Bangladesh bijvoorbeeld, waar kinderen geboren uit verkrachtingen door het Pakistaanse leger een ongewenst element waren voor het nieuw op te richten land dat juist onafhankelijkheid van Pakistan had bevochten, werd adoptie ingezet om deze kinderen met gemengde afkomst uit beeld te laten verdwijnen. In Korea waren het kinderen van gemengde Amerikaans-Koreaanse afkomst na de Korea oorlog. Deze kinderen zouden ongewenst zijn in de Koreaanse maatschappij, en door ze als adoptiekinderen aan Amerika te leveren, creëerde Korea goodwill voor steun uit dat land. Dit alles maakt duidelijk dat er veel verschillende motieven zijn achter interlandelijke adoptie.

Is interlandelijke adoptie een vorm van gedwongen assimilatie?

In de praktijk wel. Tot de dag van vandaag wordt de nadruk volledig gelegd op het ‘aankomen’ in Nederland. De afkomst van het kind speelt nauwelijks een rol. Alles draaide om het integreren in het Nederlandse adoptiegezin. Het gangbare gedachtegoed was dat kinderen het beste af waren als ze volledig assimileerden, vaak vergezeld van een flinke portie 'kleurenblindheid'.

Uit mijn onderzoek naar Wereldkinderen, de grootste adoptieorganisatie in Nederland, bleek dat assimilatie zelfs expliciet werd aangemoedigd. Er was weinig aandacht voor de culturele achtergrond van het kind en al helemaal niet voor de oorspronkelijke familie, die werd door verschillende actoren in het systeem actief onzichtbaar gemaakt.

Wat zijn volgens jou de psychologische of maatschappelijke gevolgen van deze culturele vervreemding op de lange termijn?

Je afkomst is een deel van wie je bent, of je dat nu wil of niet. Voor elke geadopteerde ziet dat er anders uit, voelt dat anders, maar ik durf te stellen dat afkomst voor iedereen een rol speelt. Door het nadruk leggen op assimilatie, werd de oorspronkelijke culturele identiteit vaak weggedrukt. Je werd geprezen omdat je hier was, je was ‘gered’, maar ondertussen verloor je de verbinding met je roots.

Vaak wisten geadopteerden weinig tot niets over hun herkomst, of werd hen aangeleerd dat die kennis niet belangrijk was. Tegelijkertijd werd er impliciet (of expliciet) neergekeken op het land van herkomst. Als je voortdurend hoort dat je ‘geluk hebt gehad’ en dat je hier beter af bent, betekent dat automatisch dat ‘daar’ als minderwaardig wordt gezien. Een land als Bangladesh werd steevast als enkel armoedig afgespiegeld.

Dit leidt tot vervreemding van je achtergrond. Hoe moet je je verhouden tot je herkomst als die vanaf het begin is ontkend of als iets negatiefs is neergezet? En dan is er ook nog de sociale verwachting dat je op zoek gaat naar je biologische familie of dat je je geboorteland bezoekt, alsof dat iets eenvoudigs en vanzelfsprekends is. Heel tegenstrijdig eigenlijk, want ondertussen heb je je hele leven geleerd dat je ‘gewoon Nederlands’ bent, maar heb je ook moeten dealen met discriminatie. Die innerlijke spagaat tussen ‘volledig Nederlands zijn’ en ‘anders zijn’ kan leiden tot diepe identiteitsvragen.

Hoe kan het adoptiesysteem het best gedekoloniseerd worden? Wat is er nodig voor een rechtvaardig zorgsysteem voor kinderen in kwetsbare posities?

Dekolonisatie begint met inzicht in de machtsdynamieken binnen het systeem. Internationale adoptie is gebaseerd op wereldwijde ongelijkheden, zowel economisch als sociaal. Het is belangrijk dat we adoptie niet langer als vanzelfsprekend of neutraal zien. Het is geen kinderbescherming, maar een manier om een familie te vormen voor gezinnen die beter af zijn, ten koste van kwetsbare families in het mondiale Zuiden of gemarginaliseerde groepen in rijkere landen. Met alle misstanden die erbij komen kijken, als structureel onderdeel van het systeem.

We moeten eerst kijken naar mogelijkheden binnen de familie of gemeenschap van het kind. Kan de directe familie worden ondersteund? Zijn er familieleden of buurtstructuren die tijdelijk voor het kind kunnen zorgen? Vaak kan met financiële of sociale hulp al worden voorkomen dat een kind uit zijn oorspronkelijke omgeving wordt gehaald.

Wat er nu vaak misgaat, is dat kinderen geadopteerd worden terwijl ze met de juiste steun gewoon bij hun ouders of familie hadden kunnen blijven. Onderzoek toont aan dat er structureel te weinig gekeken wordt naar lokale oplossingen. Een schrijnend voorbeeld is de adoptie van Roma-kinderen die vandaag de dag nog uit Hongarije en Bulgarije naar Nederland plaatsvindt. In veel gevallen gaat het niet om verwaarlozing, maar om armoede en het ontbreken van goede ondersteuningssystemen voor deze gemarginaliseerde groep.

Een rechtvaardig zorgsysteem vraagt om een fundamentele verschuiving in perspectief. We moeten investeren in lokale hulp, familieondersteuning en gemeenschapszorg. Op die manier kunnen we werken aan gelijkwaardige oplossingen voor kwetsbare families en kinderen wereldwijd.

Vanaf donderdag 8 mei is De Afhaalchinees: Thuisbezorgd wekelijks te zien om 20:25 uur op NPO 3 en NPO Start.

Heb je naar aanleiding van De Afhaalchinees behoefte om met iemand te praten? Dan kun je terecht bij Psychotherapie-kliniek Progessio, AFC Nederland, Systemic Adoption Care, of maak keuze uit andere nazorgopties.